Макон Чақулқулён тоғларида денгиз сатҳидан тахминан 1300 м. баландликда, Самарқанд шаҳридан 45 км. жануброқда жойлашган. Тадқиқотлар 10 йил давом этган. Ғорнинг ётқизиқлари унинг кириш қисмида концентрасиялашган; маданий қатламларнинг қалинлиги 0,25 дан 1,5 м. гача бўлган. Бу ердан гулхан ва ўчоқлар қолдиқлари аниқланган. Топилмаларнинг жуда катта қисмини ҳайвонларнинг суяк қолдиқлари ташкил қилади (барча топилмаларнинг 80%).
Ғорнинг тош буюмлари коллекцияси 200 тадан ортиқроқ артефактлардан иборат. D.N. Лев тош индустриясининг таҳлили асосида Омон-Қўтон Тешик-тошга нисбатан ҳам қадимгироқ даврлар билан саналанган ва Тешик-тош унинг меросхўридир. Кейинчалик ушбу нуқтаи-назарни рус археологи A.P. Окладников қўллаб қувватлаган.
Ғор тўлиқ ўрганилган деб ҳисобланишига қарамасдан, унинг айрим жойларида қазилмаган майдончалар бўлакларини топиш мумкин ва ушбу майдонларда одам фаолияти изларини ҳамда ҳайвон суяклари қолдиқлари мавжуд.
Омон Қўтон ғоридан абсолют саналашни амалга ошириш истиқболи жуда муҳим. Зарафшон воҳаси тош даври ёдгорликларининг ўрганилганлигига қарамасдан мавжуд саналашлар барчаси нисбийдир. Ғордан топилган қазилма фауна катта қизиқиш уйғотади. Негаки, улар нафақат ибтидоий одамларнинг ов обектлари, балки қадимги палеоиқлим ҳақида ҳам муҳим маълумлотларни беради.
В. И. Громованинг дастлабки хулосасига кўра Омонқўтон ғоридан от, буғу, ёввойи эчки, гиена, айиқ, жайра, юмронқозиқ каби сут эмизувчи ҳайвонлар топилган:
1948 йилда Омонқўтон ғорида олиб борилган қазиш ишлари натижасида Тешик-тошдагига ўхшаш фауна аниқланган.
Одил Эргашев
Самарқанд давлат университети
Археология кафедраси доценти
Самарқанд давлат университети
Археология кафедраси доценти
