Электр ва газ учун тарифларни ошириш бўйича ҳукумат қарори лойиҳаси муҳокамага қўйилди. Кутилганидек, тарифлар ойлик базавий ставкани жорий этиш орқали фарқланади. Маълум қилинишича, аксарият оилаларда қўшимча тўловлар миқдори ойига электр энергияси учун 7,5 минг сўмгача, иссиқ мавсумда табиий газ учун 6 минг сўмгача, иситиш мавсумида эса 21 минг сўмгача бўлади.
“Ёқилғи-энергетика ресурслари нархларини ўзгартириш тўғрисида”ги ҳукумат қарори лойиҳаси муҳокама қилинмоқда.
Лойиҳа икки жиҳатдан муҳим:
Электр энергияси, табиий ва суюлтирилган газ нархларининг ошиши;
энергия ислоҳотининг аниқ муддатлари белгиланди - бу ислоҳот электр энергияси ва газдаги узилишларни бартараф этиши керак.
Дифференциаллаштирилган тўлов тизимига ўтиш
Электр ва газ учун тарифларда ижтимоий норма жорий этилади, бу эса аҳолининг энергияни энг кўп истеъмол қилувчи (нисбатан бадавлат) қатламлари учун бюджет субсидияларини камайтиради.
Қуйидаги янги нархлар 2022-йил 1 июлдан кучга кириши кутилмоқда. Эслатиб ўтамиз, газ ва электр энергиясига тарифлар охирги марта 2019 йилнинг ёзида оширилган эди.
1 кВт/соат электр энергияси учун таклиф этилаётган янги нархлар (аҳоли учун):
ижтимоий норма доирасида: ойига 250 кВт/соатгача – 325 сўм (ҳозир 295 сўм);
250 кВт дан ортиқ ҳар бир 1 кВт/соат учун - 650 сўм.
Расмий изоҳга кўра, агар таклиф қилинган нархлар тасдиқланса, харажатлар қуйидагиларга кўтарилади:
250 кВт/соатгача электр энергиясидан фойдаланувчи абонентлар учун қўшимча харажатлар ойига 7,5 минг сўмгача;
Ойига 300 кВт/соатгача бўлган абонентлар учун қўшимча тўлов 25 минг сўмгача;
400 кВт/соатгача электр энергиясидан фойдаланаётган абонентлар учун қўшимча тўлов ойига 61 000 сўмгача бўлади.
Шунингдек, юридик шахслар учун 1 кВт/соат электр энергияси нархи қуйидагича белгиланиши мумкин:
НКМК, ОКМК ва бюджет ташкилотлари учун – 800 сўм;
бошқа юридик шахслар учун – 600 сўм (ҳозир 450 сўм).
1 куб метр табиий газ учун таклиф қилинаётган янги нархлар (аҳоли учун):
Иситиш мавсуми - октябр-март:
ойига 700 куб метргача - 410 сўм (ҳозир 380 сўм);
700 куб метрдан ортиқ ҳар бир 1 куб метр учун - 1200 сўм.
Иссиқликсиз мавсум - апрел-сентябр:
ойига 200 куб метргача — 410 сўм (ҳозир 380 сўм);
200 куб метрдан ортиқ ҳар бир 1 куб метр учун - 1200 сўм.
Қайд этилишича, иситиш мавсумида:
700 м3 гача табиий газ истеъмол қиладиган абонентлар учун қўшимча харажатлар ойига 21 минг сўмни ташкил этади;
1000 куб метргача истеъмол қилувчи абонентлар учун қўшимча тўлов ойига 267 000 сўмгача бўлади.
Мавсумдан ташқари:
200 м3 гача табиий газ истеъмол қиладиган абонентлар учун қўшимча харажатлар ойига 6 минг сўмни ташкил қилади;
300 куб метргача истеъмол қилувчи абонентлар учун қўшимча тўлов ойига 88 000 сўмгача бўлади.
Шунингдек, юридик шахслар учун табиий газнинг 1 кубометри нархи қуйидагича белгиланиши мумкин:
НКМК, ОКМК ва бюджет ташкилотлари учун – 1300 сўм;
газ қуйиш компрессор станциялари учун – 1200 сўм;
иссиқлик электр станциялари учун – 1000 сўм;
бошқа юридик шахслар учун – 1150 сўм.
Ёқиш учун суюлтирилган газ 1600 сўм (ҳозир 1120 сўм) этиб белгиланди. Шу билан бирга, ҳар бир абонентга ўртача ойлик 20 кг суюлтирилган
газ етказиб бериш ҳисобга олинса, абонентнинг қўшимча харажатлари ойига 9,6 минг сўмни ташкил этади.
Нархларни ошириш зарурати: расмий изоҳ
Мутасадди вазирликларнинг баёнотига кўра, мамлакатимизда ёқилғи-енергетика ресурсларига бўлган эҳтиёж йилдан-йилга ортиб бормоқда. Хусусан, охирги 5 йил ичида -
электр энергияси истеъмоли 1,5 баробар ошди (11 млрд кВт/соатдан 16 млрд кВт/соатгача);
табиий газ истеъмоли 1,3 баробарга (10 миллиард куб метрдан 13 миллиард куб метргача) ошди.
Бироқ, етказиб беришда жиддий муаммолар мавжуд. 2021 йилда қондирилмаган талаб 2-3 миллиард кВт/соатни ташкил қилди.
Ўсиб бораётган талабни қондириш учун янги ишлаб чиқариш қувватларини қуриш, хусусий инвестицияларни жалб этиш зарур. Бу энергия бозорини босқичма-босқич ислоҳ қилишни талаб қилади.
Ижтимоий меъёр тадқиқотлари натижалари
Ҳукумат маълумотларига кўра, Ўзбекистонда 7,3 миллион электр энергияси истеъмолчиси бўлиб, уларнинг 80 фоизи ойига ўртача 200 кВт/соатгача электр энергияси истеъмол қилади. Ваҳоланки, бу уй хўжаликлари аҳоли томонидан истеъмол қилинадиган умумий электр энергиясининг атиги 31 фоизини (5,7 миллиард кВт/соат) ташкил этади.
Шунингдек, жами 4 миллион табиий газ абонентлари мавжуд. Бу хонадонларнинг 85 фоизи ойига ўртача 500 куб метргача табиий газ истеъмол қилади дегани. Бироқ, улар аҳолининг умумий истеъмолининг атиги 35 фоизини (4,5 миллиард кубометр) ташкил қилади.
Юқоридаги рақамлар йил давомида энергия истеъмолининг ўртача ойлик даражасини ифодалаганлиги сабабли, мақсад ўртача ойлик истеъмолнинг аниқ қийматини аниқлашдир. Танлов сўрови Тошкент ва Наманган вилоятлари ҳамда Тошкент шаҳрида ўтказилди.
Электр. Тадқиқотга кўра, ушбу ҳудудларда иситиш талаб қилинмайдиган йилнинг фаслларида:
Эски турар-жой биноларида яшовчиларнинг 86 фоизи
кўп қаватли уйларнинг янги биноларида яшовчиларнинг 65 фоизи,
Ҳовлиларда яшовчи абонентларнинг 57 фоизи ойига ўртача 250 кВт/соатгача электр энергияси истеъмол қилган.
Иссиқлик мавсумида:
Эски турар-жой биноларида яшовчиларнинг 78 фоизи;
Янги қурилган кўп қаватли уйларда яшовчиларнинг 77 фоизи;
Ҳовлиларда яшовчи абонентларнинг 44 фоизи ойига ўртача 250 кВт/соатгача электр энергияси истеъмол қилган.
Табиий газ. Юқорида санаб ўтилган ҳудудларда иситиш талаб қилинмайдиган йилнинг фаслларида:
Эски кўп қаватли уйларда яшовчи абонентларнинг 100%,
Кўп қаватли уйларнинг янги биноларида яшовчи абонентларнинг 99 фоизи,
Ҳовлиларда яшовчи абонентларнинг 86 фоизи ойига ўртача 200 куб метргача табиий газ истеъмол қилган.
Иссиқлик мавсумида:
Эски турар-жой биноларида яшовчи абонентларнинг 100 фоизи;
кўп қаватли уйларнинг янги биноларида яшовчи абонентларнинг 93 фоизи;
Ҳовлиларда яшовчи абонентларнинг 64 фоизи ойига ўртача 700 куб метр табиий газ истеъмол қилган.
Юқоридагилардан келиб чиқиб, ижтимоий норманинг ҳажмини қуйидагича аниқлаш таклиф этилади:
250 кВт / соатгача - электр энергияси истеъмоли;
200 куб метргача табиий газ - апрел-сентябр ойлари учун истеъмол;
700 куб метргача - октябр-март ойлари учун истеъмол.
Юридик шахслар диққатига
Корхоналарни узоқ муддатли режалаштиришга мослаштириш, операцион самарадорлик ва энергия самарадорлигини ошириш ҳамда харажатларни камайтириш бўйича “узоқ муддатли мақсад”ни кўрсатиш мақсадида жорий йил учун янги нархларни, шунингдек, янги нархларни тасдиқлаш таклиф этилмоқда. Шу билан бирга, 2023-йил 1-апрелдан бошлаб қуйидаги нархлар жорий этилиши кутилмоқда:
Электр учун:
Навоий КМК, Олмалиқ КМК ва бюджет ташкилотлари учун 800 сўм нархи сақланиб қолсин;
бошқа юридик шахслар учун – 700 сўм.
Табиий газ учун:
иссиқлик электр станциялари учун – 1200 сўм;
Навоий КМК, Олмалиқ КМК ва бюджет ташкилотлари учун – 1350 сўм;
газ қуйиш компрессор станциялари учун – 1400 сўм;
бошқа юридик шахслар учун – 1350 сўм.
2026-йилдан бошлаб ҳисоб-китоблар тўлиқ бозорга асосланади
Маълум қилинишича, 2023-йил 1-апрелдан бошлаб 2024 ва 2025-йилларда белгиланадиган ёқилғи-энергетика ресурслари нархлари фақат инфляция даражасига индексланади. 2026 йилдан бошлаб электр энергияси, табиий ва суюлтирилган газ улгуржи бозорга ўтказилади ва уларнинг нархлари бозор шароитларидан келиб чиқиб шакллантирилади.
